Leestip van Gerda van Erkel

Ik ben een mens. Ik ben maar een mens.

3 oktober 2024

JOUW AFWEZIGHEID IS DUISTERNIS. Jon Kalman Stefansson. *****

Hoe vertel je over een mysterie?

Misschien vanuit ‘de vruchtbare leegte van het niet weten’?

Het is de grondhouding van de gestaltpsychotherapeut (die ik jarenlang was) om je cliënt, wie hij of zij ook is, welk verhaal hij of zij ook meebrengt, met open nieuwsgierigheid en zonder oordeel stap voor stap te leren kennen.

Stefansson heeft deze vruchtbare leegte gestalte gegeven in de man die (n)ergens vandaan na een lange reis thuiskomt, in het heden, en zich niets kan herinneren. Noch zijn naam noch zijn leven. Alleen de glimlach van een vrouw.

Is hij een ver familielied? Een geliefde die vertrokken is en op wiens terugkeer men lang is blijven wachten?

Blaadje na blaadje zal hij vol schrijven om zichzelf en de verhalen van anderen, die op een of andere manier ook met hem te maken hebben, te herscheppen, ze weer tot leven te wekken. En terwijl hij schrijft gebeurt er iets met de tijd, alsof hij door meerdere universums reist, waarin je steeds dezelfde bent en toch altijd anders. Of: je naam is alle namen. Je naam is altijd Ik.

Zijn zoektocht naar zichzelf is een zoektocht naar de zin en de drijfveer van het leven.

De paradox van leven en dood, van liefde en lijden.

Van bij je geboorte ben je op de vlucht voor de dood en tegelijkertijd snel je er onafwendbaar naartoe.

Heeft de man zonder naam, de man met het blanco bewustzijn, iets van Parsifal, de reine dwaas, die naar het lijden van de medemens vraagt? Een nieuwe verlosser?

Als hij in een kerk bij bewustzijn komt, zit daar een bizarre figuur. Predikant, buschauffeur, duivel? Er hangt een zwavelgeur aan zijn vingers… Deze man wordt zijn gids als hij afdaalt in de duisternis van het verleden om het aan de vergetelheid te onttrekken.

Terwijl de verteller/schepper zonder naam en ‘zijn schaduw’ hiermee bezig zijn is er in het heden een feest gepland dat de levenden en de doden en de muziek zal samenbrengen. Het moet een ode aan het leven worden, aan de vreugde. Omdat en desondanks. Een soort verrijzenis als contrapunt van de sombere verhalen van allen die al overleden zijn. Al mensen en levens die elkaar door de tijd gekruist hebben. Die het lot bijeen heeft gebracht, gescheiden en straks weer zal verbinden.

Wat is het lot? God of duivel? Of zijn ze een en dezelfde persoon?

Of is het misschien een bijna toevallig artikel van een weinig geschoolde vrouw, die ergens afgelegen op de hoogvlakte woont, over een regenworm die ze een gedachte van God noemt, een blinde dichter? En iemand op een redactie die het leest.

Wat is het lot?

Is het haar gevaarlijke glimlach die alles verandert?

Of is het woord gevaarlijk dat een nieuwe wereld belooft?

Wat is het lot?

Een eerste tikje tegen een dominosteen die alle andere in beweging brengt?

Is het de kompasnaald van je hart volgen? En is het dan een moedige daad om jezelf los te snijden en niet te verstikken in het leven, of is het verraad aan degenen die je kwetst?

En wij, als lezer? Kijken we niet vanuit de schoenen waarin we ooit gestaan hebben of nog staan?

Van elke keuze zul je vroeg of laat spijt krijgen (ook Kierkegaard is nooit ver weg), maar niet kiezen is verzanden in een leven van vijftien procent.

De verteller zonder naam zou elk personage kunnen zijn. Hij heeft alle verhalen in zich. Hij herkent de liefde in de glimlach van een vrouw, en hoe verloren je dan bent.

En ook wij, de lezers, hebben al die personages en al die verhalen in ons. Niets menselijks is ons vreemd, God noch duivel, en daarom is dit boek een spiegel waarin we zien wie we zouden kunnen zijn, wie we máár zijn, een bundeling van onze dromen, verlangens, teleurstellingen, fouten en falen. Van onze wanhoop en onze onblusbare drang naar leven.

Strikt genomen schreef Stefansson een familiesaga, maar evengoed is het het verhaal van mens-zijn. Versterkt tegen de achtergrond van een prachtig maar bar landschap. Een fjord ‘die je omhelst of je gevangen houdt.’ Een ander woord voor ‘thuis’, waar je van wegvlucht en naar terugkeert als de tijd rijp is. Om niet te verliezen wat je nooit hebt gehad en misschien nog te redden is.

Vergeving en medelijden als rechter- en linkerhand van de liefde.

Het geplande feest is, ondanks de sombere verhalen waarin de dood steeds aanwezig is, een geloofsbelijdenis van de auteur in het leven, en in de liefde die alles overwint. Het leven dat we in het hier en nu moeten vieren, ondanks en dankzij de inhoud van onze rugzak. De rugzak met dromen en vergissingen van generaties terug. Alles en iedereen die er niet meer is en die we missen en niet mogen vergeten en verloren laten gaan en daarom moeten gedenken.

‘Jouw afwezigheid is duisternis’ is een magistrale roman, waar vorm en inhoud elkaar op de voet volgen, al springt de auteur van links naar rechts en terug in de tijd. Zoals een opengevallen puzzeldoos met duizenden stukjes die je met veel geduld geleidelijk aan en in elkaar moet passen. En dan nog zul je niet alles vatten, want het leven is meer dan we weten en ‘net dat maakt de wereld groter’.

Ik hou van Jon Kalman Stefansson. Een verteller pur sang. Een componist van de taal. Alle registers trekt hij open: van ernst tot kolder, van extase tot wanhoop, van rauw tot teder. En dat in een prachtig poëtische taal, met zinnen vol wijsheid en melancholie die je naar de keel grijpen. Het ene moment glimlach ik, het volgende moment springen de tranen me in de ogen of houd ik mijn adem in.

En ik weet dat ik deze personages in mijn hart heb gesloten en ze niet zal vergeten.

En hun aanwezigheid is licht.

Synopsis

Een man ontwaakt in een plattelandskerk en heeft geen idee wie hij is. Een zoektocht naar het verleden volgt.

Leestip van Gerda van Erkel

Jouw afwezigheid is duisternis
Titel:
Jouw afwezigheid is duisternis
Auteur:
Jón Kalman Stefánsson
# pagina's:
506 p.
Genre:
Romans
Uitgeverij:
Ambo|Anthos
ISBN:
9789026356094
Materiaal:
Boek
Onderwerp:
Zoektochten, Identiteit, IJsland
Aanbevolen voor:
Aangrijpend,
Meeslepend,
Meesterlijk

Gerelateerde leestips