Condorcet, een verlichte idealist die rede en rechtvaardigheid koppelde aan politieke inzet
Het boek Condorcet (1988) van Robert en Élisabeth Badinter schetst het leven van de verlichtingsdenker markies de Condorcet (1743-1794) als een idealistische intellectueel die zijn geloof in rede, gelijkheid en mensenrechten trachtte te verzoenen met de harde realiteit van de Franse Revolutie.
Dit is een zeer gedetailleerde en grondig onderbouwde biografie die leven en werk van Condorcet behandelt: zijn intellectuele vorming, zijn wetenschappelijke werk (met onder meer wiskunde), zijn politieke engagement, zijn publicaties, zijn rol in de Revolutie, zijn ideeën over burgerrechten en onderwijs.
Condorcet was iemand die niet alleen theorie bedreef, maar zich ook inzette in de politieke arena, met idealen en compromissen.
De rol van zijn echtgenote Sophie de Grouchy in de totstandkoming en evolutie van zijn overtuigingen komt uitgebreid aan bod, in het bijzonder in de visie op onderwijs en opvoeding als fundament voor de burgermaatschappij. Hij schrijft plannen voor openbaar onderwijs dat mensen moet voorbereiden om deel te nemen aan politieke discussie.
Door te tonen hoe Condorcet worstelde met kwesties als ongelijkheid, slavernij, rechten van vrouwen, het onderwijs, roept het boek vragen op die nog steeds actueel zijn. Het geeft bovendien een voorbeeld van hoe een intellectueel zich politiek kan engageren zonder zijn idealen helemaal te verliezen.
Voor Frankrijk is Condorcet ook een symbool van verlichtingswaarden - vrije meningsuiting, secularisme, mensenrechten - waarden die onder druk staan. Dit maakt zijn leven en werk nuttig om na te denken over wat het betekent om deze waarden vandaag te verdedigen.
Ik nam dit boek terug ter hand omdat Robert Badinter de minister van Justitie was die in 1981 zorgde voor de afschaffing van de doodstraf in Frankrijk. Samen met zijn echtgenote, de filosofe en feministe Élisabeth Bleustein-Blanchet, schreef hij dit indrukwekkende boek over Condorcet, dat toont wat het betekent om idealen serieus te nemen, én om de kritische balans tussen ideeën en politieke realiteit te tonen. Robert Badinter overleed in 2024 en werd op 9 oktober 2025 bijgezet in het Parijse Panthéon. Élisabeth Badinter is op 81-jarige leeftijd nog steeds actief in het intellectuele leven en zet zich in voor de menselijke waardigheid, wars van de waan van de dag.
(Ik las dit boek in de Franstalige uitgave van Livre de Poche, nr. 6775.)
