Hoe word je wie je kunt zijn?
Middlemarch (volledige titel: Middlemarch: A Study of Provincial Life) is een uitgebreide en diepgravende roman van George Eliot (1819-1880), het pseudoniem van Mary Ann Evans, gepubliceerd tussen 1871 en 1872.
Deze roman nam ik opnieuw ter hand nadat ik Ken jezelf. Een openhartige filosofie (2023) van Tinneke Beeckman had gelezen (zie een eerdere leestip). In het essay 'Hoe word je wie je kunt zijn?' brengt de filosofe Middlemarch ter sprake.
In haar magistrale roman beschrijft George Eliot hoe mensen met vallen en opstaan hun ambities proberen te realiseren. 'Het is nooit te laat om te worden wie je had kunnen zijn', noteert ze enigmatisch.
De protagoniste van Middlemarch, Dorothea Brooke, is intelligent, rijk, jong en mooi. Wat kan er fout gaan? Welnu, dat ze haar eigen verlangens niet begrijpt. Ze wil trouwen met Casaubon, een oudere dominee. Hij gaat er prat op een wetenschappelijk genie te zijn. Dorothea droomt ervan om hem te ondersteunen en tegelijk zichzelf filosofisch te verrijken. Dat ideaalbeeld geeft betekenis aan haar leven. Maar in werkelijkheid is Casaubon een middelmatige, gefrustreerde en arrogante man. Hij bezit alleen steriele, achterhaalde kennis, geen levenswijsheid.
Dorothea beseft niet dat deze ijdele man haar niet liefheeft; haar zelfs niet zou kúnnen liefhebben. Ze leest zijn verlovingsaanzoek en huilt van geluk. Maar zijn brief is een mengeling van vleierij en eigenwaan. Casaubon noemt Dorothea superieur, maar hij bedoelt dat zij uitblinkt in onderdanigheid en zelfopoffering. Dorothea's nuchtere zus Celia probeert haar voor deze afschuwelijke man te waarschuwen, maar haar pogingen zijn vergeefs. Zo gaat het wel vaker: buitenstaanders kunnen je situatie soms beter inschatten dan je het zelf kunt. Ze bespeuren motieven die je zelf niet ziet. Om zelfinzicht te hebben, moet je je eigen vooroordelen kennen, en begrijpen hoe die samenhangen met de context waarin je leeft. De beminnelijke, genereuze Dorothea heeft een lange weg te gaan om in te zien wat ware liefde is. Ze wordt daarbij tot het uiterste getest.
Eliot toont schitterend hoe handelingen worden aangestuurd door verlangens waarvan de personages zich amper bewust zijn. Eenieder kijkt naar de wereld vanuit de eigen verbeelding, verlangens en belangen. Wijsheid bestaat erin dat beperkte individuele perspectief open te breken, en te zien hoe mensen met het leven zelf verbonden zijn.
Zelfverbetering - op weg zijn naar wie je zou kunnen zijn - vraagt dus niet om méér aandacht voor je eigen 'zelf'. Momenten van zelftransformatie vinden juist plaats als je over je eigen zelf heen stapt. Dat kan in schijnbaar kleine, onverwachte beslissingen gebeuren.
Middlemarch is geen eenvoudige roman - het 884 pagina's tellende boek vereist aandacht en geduld - maar biedt daarvoor een rijkelijke beloning. Het is een tijdloos meesterwerk.
