Een roman over verlies, herinnering en de grenzen van kennis in tijden van klimaatcrisis
Het verhaal van Ian McEwan's roman Wat we kunnen weten ('What We Can Know') (2025) speelt grotendeels in de toekomst, meer bepaald in het jaar 2119, in een Engeland dat zwaar getroffen is door klimaatverandering, overstromingen en nucleaire onrust.
De hoofdpersoon, academicus Tom Metcalfe, gaat op zoek naar een verloren gedicht, 'A Corona for Vivien' van Francis Blundy. Er is ook een perspectief uit het verleden, anno 2014, o.a. via Vivien, de vrouw van de dichter, die meer van binnenuit dingen laat zien.
De wereld na 'The Derangement' (zoals McEwan het noemt) is broos en vervallen. Maar het is geen apocalyptische roman in de zin van totale vernietiging; het gaat eerder over hoe mensen omgaan met verlies, geheugen, hoop, nostalgie en historische leemtes.
De roman onderzoekt wat verloren gaat - literatuur, natuur, menselijke relaties, idealen - en hoe het verleden herinnerd wordt, of juist vergeten. Toms zoektocht naar het verloren gedicht staat symbool voor het grotere verlies.
De titel van het boek zegt het al: er is veel wat we niet kunnen weten - over de toekomst, over wat mensen in het verleden dachten of voelden, en zelfs over de mensen om ons heen. Er heerst spanning tussen feiten, herinnering en verbeelding.
Het achtergrondbeeld van de klimaatverandering is een realiteit die de keuzes van de personages beïnvloedt. Hoe leven we verder als grote delen van de natuur zijn vernietigd? Hoeveel kunnen we nog doen?
Er is nostalgie naar de wereld van vóór de grote crises, maar McEwan onderzoekt ook hoe die nostalgie misleidend kan zijn.
Persoonlijke relaties - romantisch, vriendschappelijk, intellectueel - spelen een centrale rol. De persoonlijke kant weerspiegelt de grotere thema's: hoe betrouwbaar zijn mensen, hoe goed kennen we elkaar?
Het boek gaat ook over de literatuur zelf: wat doet literatuur als veel dingen verloren gaan? Wat is de rol van poëzie, van fictie, van verhalen in het bewaren van menselijke ervaring?
Wat we kunnen weten is geen luchtige roman, maar een ambitieus werk dat je als lezer vraagt om mee te denken over wat we verliezen, wat we mogelijk nog vast kunnen houden, en welke rol verhalen spelen in ons menselijk bestaan.
Wat me vooral bevalt in deze roman van Ian McEwan - zoals dit ook het geval was in zijn andere meesterlijke boeken Atonement, On Chesil Beach, Machines Like Me en Lessons, is zijn rijke, bedachtzame en beeldende schrijfstijl. Zijn proza is helder maar gelaagd, soms essayistisch, soms bijna poëtisch, en altijd gericht op het blootleggen van morele en existentiële vragen. In elk geval biedt dit boek je als lezer veel meer dan een zogenaamde 'klimaatroman'.
