Vitale melancholie volgens Patricia de Martelaere
Zoals men voedingsmiddelen een nutriscore toekent gaande van A voor zeer voedingsrijk tot E voor pure junkfood, zou men ook literatuur kunnen voorzien van een label dat de denk- en creatiediepte aangeeft. Dat zou vaak veelzeggender zijn dan de klassieke opdeling in genres zoals romans, thrillers, poëzie en essays. Het lijdt geen twijfel dat het hele oeuvre van Patricia de Martelaere (1957-2009) label A zou scoren: maximale graafdiepte.
Een verlangen naar ontroostbaarheid (1993) bevat twaalf essays over wezenlijke onderwerpen als leven en dood, kunst, schrijven, spreken en lezen.
De eerste tekst van de Martelaeres essaybundel Een verlangen naar ontroostbaarheid gaat over de 'bestemmeling van een tekst', en over het 'Lectori Salutem', het 'heil aan de lezer' dat de Romeinen als opschrift boven voorwoorden plaatsten. Elke tekst, elke roman of elk essay, is als een min of meer intieme brief, en de openingszin vervangt daarbij de aanspreking, niet alleen door de toon te zetten, maar ook door langs een omweg de lezer duidelijk te maken welke relatie er met de schrijver tot stand zou kunnen komen, en wat beiden al dan niet van elkaar kunnen verwachten.
Patricia de Martelaere was een bruggenbouwer tussen literatuur en filosofie. Naar weinig publicaties in het Nederlands taalgebied is de voorbije jaren zo verlangd als naar het verzamelde werk van de Martelaere. We wachten nog steeds.
Op pagina 73 schrijft ze: "Door ontroostbaar te worden maakt de melancholicus zichzelf in zekere zin ook onkwetsbaar; niets vanuit de buitenwereld kan hem nog ongelukkig maken, hij is het vanzelf al, uit zichzelf al - en hij klampt zich aan zijn lijden vast als aan het enige, volstrekt enige, dat niemand hem buiten zijn wil kan ontnemen. (...) Meer dan alles wil hij met zijn ontroostbaarheid de absoluutheid bewijzen van datgene wat hij verloor. De normale afloop van een normaal rouwproces bestaat erin dat de rouwende stilaan weer gaat investeren in nieuwe objecten, hij vindt opnieuw vreugde in het leven, hij begint weer te beminnen; de rouw eindigt dus in een soort ontrouw aan het verloren object: het was het al met al toch niet waard om eeuwig voor te treuren. De melancholicus is degene voor wie deze gang van zaken (de gang van het leven eigenlijk) volstrekt onaanvaardbaar is, hij is de rouwende die niet wil dat de rouw ooit voorbijgaat, omdat hij dan pas écht zijn object zou verliezen."
En verder op pagina 94: "Het is het verlangen naar volledigheid, naar voltooiing, naar afwerking van het eigen leven, om het, eindelijk, als eindproduct te kunnen voorleggen aan de overlevenden, en zelf stiekem vanuit het graf mee te kunnen kijken. Een van de vervelende dingen van het leven is namelijk dat het maar niet af raakt. (...) Wij sterven altijd, zo lijkt het, op de meest ongelegen ogenblikken. En alles wat we per se nog moesten doen, alles wat we absoluut nog hadden willen zeggen, zal gewoon ongedaan blijven, en ongezegd. Ons leven wordt door de dood onderbroken, niet beëindigd."
