Als schrijver en denker is Multatuli nog altijd uiterst actueel
Multatuli is niet de schrijver van één boek, Max Havelaar. Zijn zeven bundels Ideeën verschenen tussen 1862 en 1877. Daarin schreef hij zijn gedachten neer over uiteenlopende onderwerpen: maatschappij, kolonialisme, godsdienst, opvoeding, filosofie, politiek en literatuur.
Wat opvalt is de fragmentarische vorm. Het is geen systematisch betoog, maar een reeks van korte, vaak genummerde ideeën, observaties, dialogen, anekdotes, essays en aforismen.
De eerste bundel bevat de beroemde novelle Woutertje Pieterse, die later doorloopt in andere delen. Deze literaire verhaallijn is ingebed in de ideeënstroom.
Multatuli reageert scherp op tijdgenoten, religieuze dogma's, maatschappelijke hypocrisie, en de Nederlandse koloniale politiek (zoals al eerder in Max Havelaar).
Deze bundels zijn ook, en dat is wat mij vooral aantrekt, een reflectie op het schrijverschap, de kracht van taal, en de twijfel aan vaste vormen. Multatuli voert zichzelf regelmatig op als personage, vaak ironisch.
De sterkte van Multatuli ligt in de verbluffende formulering, niet in een briljant geconstrueerd geheel, dat wil zeggen wanneer dat geheel enige honderden pagina's moet beslaan. Bij deze auteur zijn de delen altijd meer dan het geheel. Zijn oeuvre beschouwde hij ook zelf als een soort eenmansdagblad van wat hij meemaakte of bedacht, van wat hem te binnen schoot, opwond of ontroerde. Hij bracht onder de titel Ideeën van alles samen, en een fundamenteel verschil tussen wat hij er niet of wel in onderbracht, bestaat niet.
(Ik las deze zeven bundels in de Salamander-reeks, verschenen tussen 1985 en 1987, fraai uitgegeven pocketboeken. Ze behoren tot de dierbaarste boeken uit onze huisbibliotheek.)
